स्वातंत्र्यपूर्व काळातील एक थोर संशोधक डॉ शंकर आबाजी भिसे यांचा जन्म २९ एप्रिल १८६७ रोजी मुंबईत झाला. म्हणजे आज २९ एप्रिल २०२० रोजी त्यांचे १५३ वे जयंतीवर्ष. या जयंतीचा विसर पडणाऱ्यांचीच संख्या अधिक असेल. ज्या काळात भारतीय नागरिकांना कमी लेखले जात होते त्या काळात डॉ भिसे यांनी संशोधन क्षेत्रात अजोड कार्य केले. लहानपणापासून संशोधनाची आवड असनाऱ्या डॉ भिसे यांनी वयाच्या अवघ्या पंधराव्या वर्षी दगडी कोळश्यापासून गॅस शुद्ध करण्याचे पेटंट मिळवले. १८९७ मध्ये त्यांनी शास्त्रीय ज्ञानाचा प्रसार करण्यासाठी सायंटिफिक क्लबची स्थापना केली. पुढील वर्षी त्यांनी याच क्लब तर्फे विविध कलासंग्रह नावाचे मासिक सुरू केले.त्यांनी तयार केलेल्या वजन मापन यंत्राच्या आराखड्याला इंग्लंडमध्ये पहिले बक्षीस मिळाले. विशेष म्हणजे या स्पर्धेत युरोप आणि अमेरिकेतील नामांकित संशोधक सहभागी झाले होते. सण १९०० मध्ये त्यांनी मुद्रणव्यवसायातील यंत्र सामग्रीचा अभ्यास केला व लायनो, मोनो इत्यादी यंत्राच्या रचना व कालमर्यादा यांचा अभ्यास करुन त्यांनी भिसे टाईप या यंत्राचा शोध लावला व त्याचे युरोपीय देश व अमेरिकेमध्ये पेटंट प्राप्त केले. या यंत्राच्या उत्पादनासाठीत्यांनी सर द टाटा- भिसे इन्व्हेन्शन सिंडिकेटची लंडन येथे स्थापना केली. इंग्लंडमध्ये गेल्यावर त्यांनी छपाईच्या क्षेत्रात अनेक शोध लावले. त्यांनी गुणिका मातृका नावाचे दर मिनिटास १ हजार २०० विविध प्रकारचे खिळे पडणारे यंत्र १९१४ मध्ये तयार केले, १९१६ मध्ये विक्रीसही काढले. त्याचवर्षी ते अमेरिकेत गेले व तिथे त्यांनी युनिव्हर्सल टाईप मशीन या कंपनीच्या विनंतीनुसार आयडियल टाईप कास्टर हे यंत्र शोधून काढले व त्यांचे पेटंटही मिळवले. १९२१ मध्ये त्यांनी हे यंत्र विक्रीस काढले. १९१७ मध्ये त्यांनी शेला नावाचे कपडे धुण्यासाठी वापरता येईल अशी डिटर्जंट पावडर तयार केली व त्याच्या निर्मितीचे हक्क एका ब्रिटिश कंपनीला दिले. त्यांनी शोध लावलेल्या ऑटोमेडियन या गुणकारी औषधामुळे पहिल्या महायुद्धात अनेक सैनिकांचे प्राण वाचले. डॉ भिसे यांच्या साठाव्या वाढदिवशी इंग्लंडमध्ये त्यांचा जंगी सत्कार करण्यात आला. या सुमारास त्यांची महान शास्त्रज्ञ थॉमस अल्वा एडिसन यांच्याशी भेट झाली. एडिसन यांनीही त्यांच्या संशोधनकार्याचा गौरव केला. डॉ भिसे इंग्लंडमध्ये असताना इंग्लंडचे आफ्रिकेशी युद्ध सुरू झाले. यावेळी स्वयंचलित तोफ काढण्याची विनंती तेथील कारखानदारांनी भिसे यांना केली, पण आपले संशोधन हे विश्वाच्या कल्याणासाठी असून आपल्या संशोधनातून विश्वाचा संहार होऊ नये, अशी त्यांची भूमिका होती. म्हणूनच त्यांनी इंग्लंडमधील कारखानदारांनी ही मागणी नम्रतापूर्वक नाकारली. डॉ भिसे यांच्या मानवतावादी भूमिकेमुळे त्यावेळी अनेकांचे प्राण वाचले. डॉ भिसे यांनी सुमारे २०० शोध लावले. त्यांचे कार्य सर्वांसाठी कायम प्रेरणादायी आहे. अमेरिकेत न्यूयॉर्कयेथे ७ एप्रिल १९३५ रोजी या महान संशोधकांचे निधन झाले. संशोधन क्षेत्रात त्यांनी दिलेले योगदान अतुलनीय आहे. शासनाने त्यांच्या या महान कार्याची दखल घेऊन त्यांना मरणोत्तर भारतरत्न पुरस्कार देऊन त्यांचा गौरव करावा.
-श्याम बसप्पा ठाणेदार दौंड जिल्हा पुणे ९९२२५४६२९५
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा